จังหวัดแม่ฮ่องสอน เป็นจังหวัดที่มีความหลากหลายทางชาติพันธุ์ มีหลายชนเผ่า เช่น กะเหรี่ยง ลาหู่ ลีซู ลัวะ ม้ง จีนยูนนาน ปะโอ และไทยใหญ่ ซึ่งแต่ละชนเผ่าก็มีเสน่ห์ของวิถีชีวิต ความเป็นอยู่ที่แตกต่างกันไป มีบางชนเผ่าที่มีความละม้ายคล้ายคลึงกันเช่น ไทใหญ่ กับ ปะโอ ที่มีวิถีชีวิตและวัฒนธรรมคล้ายกับชาวไทใหญ่ เนื่องมาจากถิ่นเดิมของชาวปะโอตั้งอยู่ในเขตรัฐฉานของพม่า ชนเผ่าปะโอ ในจังหวัดแม่ฮ่องสอนจะตั้งถิ่นฐานอยู่ที่บ้านห้วยมะเขือส้ม ตำบลหมอกจำแป่ อำเภอเมือง จังหวัดแม่ฮ่องสอน ซึ่งก่อนที่จะมาอยู่ที่บ้านห้วยมะเขือส้มหรือบ้านอื่น ๆ ในจังหวัดแม่ฮ่องสอนก็ได้มีชาวปะโอมาอยู่ก่อน และลูกหลานก็กลายเป็นคนเมืองไปแล้ว นอกจากจังหวัดแม่ฮ่องสอน ชาวปะโอมีการตั้งถิ่นฐานในแถบภาคเหนือของไทย เช่น จ.เชียงใหม่ อ.หางดง อ.เวียงแหง อ.ฝาง จ.พะเยา อ.เชียงคำ อ.จุน น่าน ลำปาง ตาก อ.แม่สอด และ เชียงราย อ.แม่สรวย ชาวปะโอนั้นไม่มีการนับถือผี ในชุมชนชาวปะโอจะมีศาลเจ้าสำหรับรุกขเทวดาเพียงที่เดียวคือศาลเจ้าเมือง ภาษาปะโอเรียกว่า ศาสนา ซึ่งหมายถึงศาล นั่นเอง การนับถือศาสนาพุทธของชาวปะโอนั้นมีมาตั้งแต่ดั้งเดิม และนับถือศาสนาพุทธก่อนที่ชาวปะโอจะได้มาอาศัยร่วมกับชาวไทยใหญ่เสียอีก ชาวปะโอจะมีประเพณีหนึ่งที่จัดขึ้นในระหว่างช่วงเทศกาลออกพรรษาถึงลอยกระทง คือประเพณีปอยลูเมโบ (ลู = ถวาย เม (อ่านว่า เม๊)= ไฟ โบ่ = บัว หรือ บัวประทีป เรียกอีกอย่างได้ว่า ประเพณีถวายโคมประทีป ซึ่งมีความคล้ายคลึงกับประเพณีดับไฟเทียนของไทใหญ่ ซึ่งยึดถือปฏิบัติกันมาจากบรรพชนเป็นเวลาช้านาน โดยชาวปะโอจะมีการแห่โคมบัวประทีปในช่วงกลางคืน อวดแสงเทียนที่ซ่อนอยู่ภายในโคมกระดาษแก้วหลากสี สวยงามประทับใจยิ่งนัก ประกอบกันดนตรีมีจังหวะจะโคนที่เร้าใจ บางคนอดใจไม่ได้จนต้องวาดลีลาตามเสียงดนตรีนั้นกันอย่างครึกครื้น ซึ่งก่อนวันงานชาวปะโอจะมาช่วยกันประดิษฐ์โคมไฟ โดยเอาไม้ไผ่มาทำโครงคล้ายกลีบบัว แล้วใช้กระดาษแก้วสีสดใสมาทาด้วยกาวและติดลงไป ตรงกลางของดอกบัวจะมีช่องไว้เพื่อปักเทียนไขขนาดกลาง เพื่อจุดถวายเป็นพุทธบูชา ความเชื่อในการจัดประเพณีถวายโคมบัวประทีป ซึ่งชาวปะโอถือเป็นการเฉลิมฉลองต้อนรับองค์พระพุทธเจ้าที่เสด็จลงมาจากสวรรค์ หลังจากที่พระองค์ทรงเทศนาโปรดพระมารดาบนสวรรค์ในช่วงเข้าพรรษา อีกทั้งยังเป็นการฉลองให้คนที่ได้ถือศีลนอนวัดถวายตัวเป็นพุทธมามกะตลอดสามเดือนที่ผ่านมา โดยถือสัจจวาจาอย่างแน่วแน่ ลูก ๆ หลาน ๆ จึงได้จัดงาน ปอยลูเมโบ่ ให้ ในอีกความหมายหนี่งก็คือ ให้โคมไฟเป็นดวงประทีปส่องสว่างนำไปสู่ความสุขในกาลข้างหน้านั่นเอง... ภาพปกและภาพประกอบจาก อ.ขวัญชัย ไชยวฒิ