ในช่วงเทศกาลปอยส่างลอง จะมีขนมชนิดหนึ่งที่เป็นสัญลักษณ์ของงาน นั่นก็คือ ข้าวพองต่อ ข้าวแตกปั้น หรือข้าวตอกปั้น เป็นของทานเล่นของชาวไทใหญ่ ถือเป็นอาหารมงคลที่ใช้ถวายต่อพระพุทธเจ้าในช่วงเทศกาลปอยส่างลอง ชาวไทใหญ่มีความเชื่อว่า การได้ถวายหรือกินข้าวพองต่อ จะทำให้มีความเจริญก้าวหน้า ข้าวแตกปั้น มีความหมายว่า จะคิดทำสิ่งใดก็จะสำเร็จผล วิธีการทำข้าวแตกปั้น ชาวไทใหญ่จะเอาข้าวเหนียวที่ยังไม่ได้สี ที่ยังเป็นข้าวเปลือกอยู่มาแช่น้ำทิ้งไว้ 6 ชั่วโมง จากนั้นเอาขึ้นพักให้สะเด็ดน้ำ แล้วนำมาคั่วในหม้อหรือกระทะให้แตกคล้าย ๆ ข้าวโพดคั่ว ตอนที่ข้าวเหนียวกำลังแตกให้เอาฝาปิดด้วยนะ ไม่งั้นข้าวแตกกระจายเต็มพื้นแน่ ๆ เมื่อข้าวแตกได้ที่แล้วก็นำมาคัดเปลือกข้าวเหนียวออกให้เหลือเฉพาะข้าวแตก ขั้นตอนต่อไปเอาน้ำอ้อยมาล้างน้ำมาเคี่ยวให้ละลาย ใส่กะทินิดนึง เติมเกลือนิดนึง เคี่ยวด้วยไฟอ่อนปานกลางให้เหนียว วิธีทดสอบว่าน้ำอ้อยได้ที่แล้วหรือยัง ให้เอาน้ำอ้อยหยดลงในน้ำ ถ้าเป็นก้อนแข็งใช้มือจับยืดออกจะเป็นเส้น เป็นอันว่าใช้ได้ จากนั้นเอาข้าวแตกที่คั่วแล้วใส่ลงไปคลุกกับน้ำอ้อย คนให้เข้ากันเร็ว ๆ ค่อย ๆ โรยงาดำ งาม่อน หรืองาขาว บางแห่งใส่ถั่วลิสงบดลงไปด้วย พอน้ำอ้อยกับข้าวแตกเข้ากันแล้วตักใส่ถาด ทิ้งไว้พออุ่น แล้วปั้นเป็นก้อน ๆ เท่าลูกปิงปอง หรือเล็กกว่านิดหน่อยเป็นอันเสร็จ ส่วนการทำข้าวพองต่อ วิธีการไม่ยุ่งยาก โดยเอานำแป้งข้าวเหนียวมานวดทำแล้วเป็นแผ่น ๆ ตัดเป็นท่อน ๆ ยาวพอดีคำ เอาไปตากแดดให้แห้งแล้วนำมาทอดให้พองฟู และฉาบด้วยน้ำอ้อยบาง ๆ โรยงาดำงาขาวให้มีสีสันนิดหน่อย แล้วรอให้น้ำอ้อยแห้งติดแป้งเท่านี้ก็เสร็จแล้วล่ะ ขนมชนิดนี้ใช้เวลาทำนาน จึงไม่ค่อยนิยมทำ จะจ้างทำเป็นส่วนใหญ่ กุศลโลบายของการทำขนมชนิดนี้น่าจะหมายถึงการที่ชาวบ้านใกล้เรือนเคียงให้ความร่วมมือร่วมใจ มาช่วยกันคั่วข้าวแตกหลังจากที่เลิกจากงานประจำวันแล้ว เป็นพบปะพร้อมหน้าพร้อมตา สาว ๆ จะมาช่วยคั่วข้าวแตกเป็นกลุ่ม ๆ พวกหนุ่ม ๆ ก็จะมาจีบสาวและช่วยงานคั่วข้าวแตกไปด้วย บรรยากาศสนุกสนานอบอวลไปด้วยเสียงหัวเราะสร้างความสดใสให้กับงานไปอีกค่ะ ภาพถ่ายทุกภาพโดย พี่มะยม / เสาวลักษณ์ มุ่งเจริญ