นครราชสีมาเป็นเมืองแห่งประวัติศาสตร์มีเรื่องราวร้อยเรียงเป็นตำนานมาไม่ต่ำกว่าพันปี ร่องรอยเรื่องราวที่เห็นได้ชัดในท้องถิ่นคือปราสาทศิลปะเขมร เพราะเมืองโคราชเป็นเมืองหนึ่งที่อาณาจักรเขมรจากศูนย์กลางที่กรุงกัมพูชาเข้ามามีอิทธิพลตั้งแต่ช่วงพุทธศตวรรษที่ 16-18 แต่ในด้านความมีตัวตนอยู่ของชาวเขมรหรือชาวขอมนั้นอยู่ร่วมกันกับชาวท้องถิ่นมานานแล้วก่อนที่อาณาจักเขมรจะเรืองอำนาจ ซึ่งมีหลักฐานอยู่ที่เมืองโบราณเสมาหรืออำเภอสูงเนินในปัจจุบัน คือ พระนอน อยู่ที่วัดพระนอน เป็นศิลปะทวารวดีผสมกับศิลปะเขมรช่วงพุทธศตวรรษที่ 13 สมัยอาณาจักรทวารวดี เมื่ออาณาจักรเขมรได้ก้าวเข้ามาแทนที่อาณาจักรทวารวดีในช่วงพุทธศตวรรษที่ 16 จนถึงพุทธศตวรรษที่ 18 พื้นที่ของเมืองนครราชสีมาก็เต็มไปด้วยศิลปะเขมรอย่างปราสาทหินกระจายเต็มพื้นของจังหวัด โดยเฉพาะที่อำเภอสูงเนินถือได้ว่าเป็นพื้นที่ที่เป็นเมืองโบราณขนาดใหญ่ เพราะมีหลักฐานที่มีลักษณะของการตั้งถิ่นฐานและหลักฐานทางโบราณคดีโดยเฉพาะสถาปัตยกรรมกระจายอยู่เต็มพื้นที่โดยเฉพาะปราสาทหินศิลปะเขมร ทั้งที่อยู่ด้านในและด้านนอกเขตคูน้ำคันดิน ปราสาทหินที่น่าสนใจมีอยู่หลายปราสาท แต่ละปราสาทสามารถบอกได้ว่าในบริเวณพื้นที่ตรงนั้นอาจเคยเป็นเมืองหรือหมู่บ้านขนาดใหญ่มาก่อน โดยเฉพาะปราสาทที่อยู่นอกคูน้ำคันดินนั้นหมายความว่าพื้นที่โดยรอบปราสาทนั้นอาจเคยเป็นชุมชนมาแต่เดิมโดยมีปราสาทเป็นศาสนสถานหรือวัดเพื่อใช้ในการประกอบพิธีต่าง ๆ รวมทั้งเป็นที่ยึดเหนี่ยวจิตใจของคนในชุมชน อย่างเช่นปราสาทเมืองแขก ปราสาทเมืองแขกเป็นปราสาทขนาดใหญ่มีสองส่วน วัสดุที่นำมาใช้ในการก่อสร้างมี หินทราย ศิลาแลง และอิฐ มีอายุอยู่ที่ราวปลายพุทธศตวรรษที่ 15 ถึงต้นพุทธศตวรรษที่ 16 เป็นโบราณสถานขนาดใหญ่แผนผังของปราสาทเป็นรูปที่เหลี่ยมผืนผ้าและถูกจัดวางให้หันหน้าไปทางทิศเหนือ ภายในประกอบไปด้วยปราสาท 3 หลังบนฐานเดียวกันสภาพชำรุดเหลือแต่เพียงบางส่วน ปรางค์ประธานมีบันได 2 ข้าง เสากรอบประตูและกรอบประตูก่อด้วยหินทราย ทับหลังที่ด้านบนกรอบประตูหน้าสุดมีสลักภาพนารายณ์บรรทมสินธุ์ ด้านข้างปรางค์ประธานมีฐานสถาปัตยกรรมที่ก่อด้วยอิฐอยู่ 2 หลัง ทิศเหนือมีโคปุระเหลือกรอบประตูอยู่ 3 ช่อง และเสากรอบประตูที่ก่อด้วยหินทราย และใกล้ ๆ มีฐานสถาปัตยกรรมก่อด้วยอิฐ 2 หลัง ส่วนที่สองอยู่ด้านนอกกำแพงทางทิศเหนือ มีฐานสถาปัตยกรรมด้านซ้ายและขวา ด้านนอกตัวปราสาทมีบารายหรือสระน้ำที่ขุดในสมัยตอนที่สร้างปราสาทเพื่อใช้สอยในการทำพิธีและการอุปโภคบริโภค ปราสาทเมืองเเขกเป็นปราสาทขนาดใหญ่เป็นไปได้ว่าชุมชนที่อยู่ใกล้บริเวณปราสาทเป็นชุมชนนอกเขตคูน้ำคันดินที่มีขนาดใหญ่ หรือเป็นชุมชนกึ่งเมืองขนาดย่อมที่มีความสำคัญในฐานะเป็นชุนชนหน้าด่านป้องกันข้าศึกจากภายนอกก็เป็นไปได้ ปราสาทเมืองแขกนี้ตั้งอยู่ที่ ตำบล โคราช อำเภอสูงเนิน นครราชสีมา มาเที่ยวกันเยอะ ๆ นะครับ ที่สำคัญเข้าชมฟรีครับ ภาพถ่ายโดย พงศธร อิ่มอุดม ผู้เขียนบทความ