เสียงกี่กระตุกดัง “กุกกัก ๆ" ยังก้องแจ่มชัดในความทรงจำของผู้เขียน เพราะเมื่อสมัยเด็กยายมีอาชีพทอผ้าถุง ผ้าขาวม้า แต่เดิมยายเป็นคนตำบลหนองขาวซึ่งเป็นแหล่งทอผ้าขาวม้าสำคัญของจังหวัดกาญจนบุรีและมีชื่อเสียงในเรื่อง “ผ้าขาวม้าร้อยสี” " เป็นที่รู้จักไปทั่วประเทศ ใต้ถุนบ้านยายจึงจะมีกี่กระตุก หูกทอผ้า และกระสวยด้ายหลากสี บางที่ผู้เขียนนึกสนุกนั่งเหยียบกี่กระตุกเล่นจนถูกยายดุเอาบ่อย ๆผ้าขาวม้ามีที่มาอย่างไรผู้อ่านทราบหรือไม่? แล้วเกี่ยวกับม้าตรงไหน? จึงขออาสาไขข้อข้องใจสักนิด ผ้าขาวม้านั้นเพี้ยนมาจากภาษาเปอร์เซียเมื่อครั้งสมัยอยุธยาค้าขายกับพวกแขกว่า “กะมัรบันด์ (Kamar Band) แปลว่าผ้าคาดเอว เรียกผ้ากะมัร ๆ คงไม่ถนัดปากเลยกลายเป็นขาวม้าจนปัจจุบันผู้เขียนตามสืบเสาะระยะทางสั้น ๆ อดีตผ้าขาวม้าของยายมาจนถึง “บ้านหนองขาว” อันเป็นชุมชนที่ยังอนุรักษ์การทอผ้าแบบโบราณไว้เป็นอย่างดีโดยกลุ่มคนรุ่นปัจจุบัน นอกจากนั้นยังมีการคลี่คลายต่อยอดภูมิปัญญาเป็นผลิตภัณฑ์มากมาย เพื่อให้เข้ากับวิถีชีวิตคนรุ่นใหม่ เช่นผ้ากันเปื้อน กระโปรง กระเป๋า ย่าม หมวกโม่งคลุมหน้า เสื้อ กางเกง เป็นต้นการทอผ้าขาวม้ามีขั้นตอนคร่าว ๆ ดังนี้- การเตรียมด้ายในปัจจุบันมีความสะดวกรวดเร็วขึ้นจากเดิมใช้ผ้าฝ้ายธรรมชาติ มาเป็นด้ายประดิษฐ์สำเร็จรูป- ปั่นด้ายใส่หลอดด้วยการใช้เครื่องควงด้าย โดยมีผู้ช่วยเพื่อให้ด้ายเต็มหลอด- นำด้ายจากขั้นตอนที่แล้วมาขึงบนกี่กระตุก จากนั้นจึงเริ่มทอด้วยการพุ่งกระสวยสีต่างๆ ผู้เขียนยังจำภาพการทออย่างเป็นจังหวะของยาย มือหนึ่งพุ่งกระสวย เท้าก็เหยียบ มือซ้ายคอยกระตุก สายตาจับจ้อง ทำอย่างนี้ซ้ำ ๆ จนได้ผ้าขาวม้า ผ้าถุง หนึ่งผืนการทอผ้าขาวม้ามีขั้นตอนที่ต้องใช้ความพยายาม และใส่ใจในรายละเอียด เพราะถ้าผิดไปเพียงนิดเดียวลายผ้าก็จะเสีย ไม่เป็นตามที่ต้องการ ขายไม่ได้ ผู้ที่จะทอได้คือคนที่ต้องใช้ความชำนาญสูงมากทุกวันนี้หลายร้านริมทางบ้านหนองขาวก็จะมีผ้าขาวม้าที่ถักทอเสร็จเรียบร้อย ตลอดจนผลิตภัณฑ์จากภูมิปัญญาชาวบ้านอื่น ๆ โชว์อยู่หน้าร้านสร้างสีสันแต่งแต้ม ด้วยรูปแบบลวดลายฉูดฉาด จึงดึงดูดใจผู้พบเห็นเป็นที่มาของคำว่า “ผ้าขาวม้าร้อยสี” หากผู้อ่านได้มีโอกาสผ่านเส้นทาง “กาญจนบุรี-อู่ทอง” จะเห็นป้ายขนาดใหญ่เชิญชวนให้ซื้อ ก็อย่าลืมแวะเวียนอุดหนุนเป็นของฝาก ของขวัญญาติผู้ใหญ่ หรือคนรัก ถือเป็นการช่วยกันอนุรักษ์ได้อีกทางหนึ่ง ภาพทั้งหมดโดยผู้เขียน ชาตรี แก้วบุญเพิ่ม