ในอดีตการกระจายข่าวหรือการบันทึกความทรงจำอะไรบางอย่างในกลุ่มชนชาวอีสาน สามารถทำได้โดยการประพันธ์ให้เป็นกลอนลำแล้วให้หมอลำที่มีชื่อเสียงออกไปรำในพื้นที่ต่าง ๆ เพียงระยะเวลาไม่นานการกระจายข่าวโดยวิธีนี้ก็จะแพร่กระจายไปอย่างรวดเร็วภาพจากfreepik.comจากความโดดเด่นนี้ทำให้กลอนลำและหมอลำกลายเป็นปัจจัยสำคัญในการเมืองการปกครอง จะเห็นได้จากทุกครั้งที่มีสถานการณ์ทางการเมืองการปกครอง เช่น เมื่อเกิดกบฏผีบุญขึ้นก็จะมีการประพันธ์กลอนลำที่ชวนเชื่อหรือปลุกระดม อีกทั้งยังให้เกิดความแตกแยกในหมู่ชน เพียงเพื่อหวังผลทางการเมืองการปกครอง และก็เกิดผลสำเร็จได้เป็นอย่างดี ซึ่งกบฏผีบุญที่มีชื่อเสียงอีกแห่งหนึ่งคือกบฏผีบุญบ้านหนองหมากแก้ว อำเภอวังสะพุงจังหวัดเลย ที่มียุทธวิธีการกระจายข่าวโดยใช้หมอลำและกลอนลำเป็นสื่อกลางซึ่งได้ผลดีในระดับหนึ่ง แม้แต่ในยุคที่มีการปราบปรามคอมมิวนิสต์ รัฐบาลไทยก็ใช้หมอลำและกลอนลำเป็นสื่อกลางในการปลุกระดมไม่ให้ชาวอีสานเข้าเป็นแนวร่วมของคอมมิวนิสต์ บทบาทของหมอลำจึงมีความสำคัญทางการเมืองการปกครองจากอดีตจนถึงปัจจุบันนอกจากบทบาทในการเมืองการปกครองแล้ว หมอลำยังมีบทบาทสำคัญอีกประการ คือ “เป็นจดหมายเหตุของภาคอีสาน”ภาพจากpixabay.comในอดีตเมื่อมีเหตุการณ์สำคัญเกิดขึ้นในภาคอีสาน นักปราชญ์ผู้ประพันธ์กลอนลำมักจะหยิบยกเหตุการณ์นั้นมาเป็นประพันธ์ขึ้น เพื่อเป็นบันทึกหรือจดหมายเหตุให้อนุชนรุ่นหลังได้จดจำ เช่นกลอนลำพระธาตุพนมล้ม ที่กล่าวถึงเหตุการณ์การล้มพังทลายของพระธาตุพนม หรือกลอนลำการล่มสลายของอาณาจักรศรีโคตรบูรณ์เป็นต้น แม้ในบางครั้งบทบาทในการเป็นจดหมายของกลอนลำ จะทำให้ข้อมูลคลาดเคลื่อนจนกลายเป็นนิทานหรือเรื่องเล่าแต่ก็ยังสอดแทรกเค้ามูลความจริงเอาไว้บางส่วน บทบาทนี้จึงมีความสำคัญในแง่ของคติชนความเชื่อและประวัติศาสตร์ของคนอีสาน--ภาพโดยผู้เขียน--แม้กาลเวลาจะล่วงเลยมานานเพียงใด การปรับเปลี่ยนการพัฒนาหมอลำมีมากขึ้นในปัจจุบัน แต่ความนิยมในการฟังลำของคนอีสาน ก็ยังคงมีอยู่ในหมู่ชนรุ่นหลัง แม้ว่าบทบาทสำคัญของหมอลำในปัจจุบันจะเป็นไปในทางบทบาทความบันเทิง แต่ก็ยังสอดแทรกเนื้อหาสาระหรือ ความเป็นมาในฐานะบทบาทอื่น ๆ เอาไว้ได้อย่างดีภาพปกโดยผู้เขียน