รูปภาพหน้าปกจากหนังสือของสำนักโรคติดต่อนำโดยแมลง กรมควบคุมโรคริ้นฝอยทราย แมลงตัวนิดก็มีพิษ ที่น้อยคนนักจะรู้จัก แมลงบนโลกใบนี้มีมากกว่า400ล้านชนิด แต่มีเพียงไม่กี่ชนิดที่เป็นพาหะนำโรคในทางการแพทย์ ไม่ว่าจะเป็นโรคไข้เลือดออก โรคไข้มาลาเรีย โรคสครับไทฟัส โรคลิชมาเนีย และโรคอื่นๆที่สำคัญ น้อยคนนักที่มักจะรู้ว่าแต่ละโรคนั้นเกิดขั้นเพราะปัจจัยใด และมีตัวอะไรที่เป็นพาหะนำโรคได้บ้าง วันนี้ผู้เขียนจะมาพูดถึงเรื่องของแมลงชนิดหนึ่งที่มีความสำคัญทางการแพทย์ และจำนวนน้อยที่จะพบผู้ป่วยในประเทศไทย ซึ่งได้แก่ ริ้นฝอยทราย (sandfly) แมลงชนิดนี้เป็นพาหะสำคัญที่นำโรคลิชมาเนีย (Leishmaniasis) ที่เป็นปัญหาทางสาธารณสุขในหลายๆประเทศทั่วโลก ที่ได้มานำเสนอในที่นี้เพราะผู้เขียนได้ศึกษาถึงลักษณะและความสำคัญของแมลงชนิดนี้ ว่าเป็นอย่างไรบ้าง เรามาดูกันนะคะก่อนอื่นเราต้องทราบว่า แมลงแต่ละชนิดจะมีวงจรชีวิตของมัน ซึ่งมี 4 ระยะ ได้แก่ ระยะไข่ ระยะ ตัวอ่อน ระยะดักแด้ ระยะตัวเต็มวัย ริ้นฝอยทรายเป็นแมลงตัวเล็กชนิดหนึ่ง มีระยะไข่ มีรูปร่างลักษณะรูปร่างยาวรี สีน้ำตาลแก่ เป็นมันผิวร่องของตารางสี่เหลี่ยมเล็กๆ ขนาดแตกต่างกัน ระยะตัวอ่อน สีขาวลักษณะคล้ายหนอนผีเสื้อ ส่วนหัวและเขี้ยวค่อนข้างใหญ่ ลำตัวมี 11 ปล้อง ปล้องท้องสุดท้ายมีขนยาว 4 เส้น ลำตัวมีขนหรือหนาเหมือนก้านไม้ขีดจำนวนมาก ทำให้ตัวมีลักษณะหยาบ ยาวประมาณ 5 มิลลิเมตร ระยะดักแด้ มีผิวหยาบ ทางด้านบนของส่วนอก มักพบคราบของระยะตัวอ่อนติดอยู่ ส่วนระยะตัวเต็มวัยมีขนาดเล็ก 1.5-4.0 มิลลิเมตร เล็กกว่ายุงอีกค่ะ ประมาณ 3 เท่า มีสีเหลือง ขนทั่วตัว ปีกแคบ รูปเป็นหอก เส้นปีกเป็นเส้นขนานทั้งหมด เวลาเกาะพักจะหุบปีกเป็นรูปหลังคาหรือคล้ายอักษรตัว V เหนือส่วนท้อง หนวดเรียวยาวมี 16 ปล้อง ปากของตัวเมียเป็นแบบแทงดูด ตัวเมียโตกว่าตัวผู้เล็กน้อย ลักษณะรูปร่างของริ้นฝอยทรายถูกตัดแยกเป็น 3 ส่วน หัว อก ท้อง แมลงมีด้วยกัน 3 ส่วน ได้แก่ ส่วนหัว ส่วนอกและส่วนท้อง ซึ่งเพศผู้และเพศเมียจะมีความแตกต่างกันที่ส่วนท้องค่ะ ซึ่งเป็นที่ตั้งของอวัยวะเพศ แยกออกได้ชัดเจน โดยปกติแล้วแมลงที่นำโรคส่วนใหญ่จะวินิจฉัยแต่เพศเมียนะคะ เพราะตัวเมียจะดูดกินเลือดเพื่อนำโปรตีนไปสร้างไข่ เราจึงต้องวินิจฉัยเฉพาะตัวเมีย ว่าใช่ชนิดที่สามารถนำโรคได้หรือไม่ และส่วนที่เราจะดูก็คือรังไข่ค่ะ ตามภาพเลย (ภาพบน) และอีกส่วนที่นำมาวินิจฉัยร่วมกันคือ ส่วนหัวค่ะเราจะดูฟันกราม (ภาพล่าง) ของริ้นค่ะ ถึงจะแยกชนิดได้ ลักษณะของรังไข่เพศเมียของริ้นฝอยทราย ลักษณะฟันกรามของริ้นฝอยทรายและนี่คือ รูปร่างลักษณะเด่นที่สำคัญที่ขยายให้เห็นภายในของแมลงที่ชื่อ ริ้นฝอยทราย และลักษณะตัวอย่างของฟันกรามและรังไข่เพศเมียค่ะ บทความครั้งหน้าจะมารีวิวเรื่องริ้นฝอยทรายต่อนะคะ ฝากติดตามด้วยค่ะรูปภาพประกอบจากผู้เขียนถ่ายเองนะคะรูปภาพหน้าปกจากหนังสือของสำนักโรคติดต่อนำโดยแมลง กรมควบคุมโรค