เข็มนาฬิกาชี้เวลาบ่ายสอง หากกระแสลมหนาวที่พัดเอื่อยมาเป็นระยะ เราจึงเดินเรื่อยเปื่อยไปตามริมบาทวิถีได้อย่างไม่ลำบากนัก ภาพอาคารเก่าสลับภาพวิถีชีวิตชุมชน มองดูราวกับเรากำลังเดินทางย้อนเวลาสู่เมื่อช่วงครึ่งศตวรรษที่แล้ว หรือเดินอยู่ในฉากของหนังพีเรียดสักเรื่อง บนถนนสายสั้นที่ยาวร่วม 2กิโลเมตร ใครเลยจะนึกว่าได้จดจารร่องรอยของนักเดินทางมากมาย กลายเป็นเรื่องเล่าให้ผู้เฒ่าผู้แก่ได้ถ่ายทอดต่อลูกหลานถึงความทรงจำอันน่าประทับใจ ขณะที่ใครหลายคนนิยมการเปลี่ยนแปลง ชมชอบความศิวิไลซ์ หากบางคนกลับพอใจเลือกจะเก็บจำบางห้วงเวลาแห่งอดีตไว้ มันไม่ใช่เรื่องของการจ่อมจม หรือการไม่รู้จักปรับตัวให้เข้ากับกระแสโลก แต่เป็นเพราะสิ่งเก่าๆเหล่านี้ มันมีค่าพอสำหรับการหวงแหน ดูแล และเก็บมันไว้ในช่วงผ่านของกาลเวลา กาญจนบุรีมีหน้าประวัติศาสตร์อันยาวนาน นับมาจากสมัยขอมเรืองอำนาจ ยุคพระเจ้าชัยวรมันที่ 7 เรารับรู้จากชั่วโมงสังคมสมัยประถมว่า นี่คือเมืองหน้าด่านสำคัญที่มีผลต่อความอยู่รอดของไทย และเป็นสมรภูมิระหว่างไทยกับพม่าอยู่เนืองๆ อิทธิพลของสงครามทำให้เกิดการอพยพโยกย้าย รวมไปถึงการกวาดต้อนเทครัว จึงไม่แปลกที่กาญจนบุรีจะเป็นแหล่งรวมของหลายเชื้อชาติ ทั้งไทย มอญ ญวน จีน ปกากะญอ เราเริ่มต้นจากห้องแถว3 คูหาสีเหลืองสดสะดุดตา "บ้านสิทธิสังข์" ที่ปัจจุบันเปิดเป็นร้านกาแฟสด ปรับปรุงตัวบ้านให้ดูร่วมสมัย แต่การออกแบบตกแต่งยังคงความเก่าไว้ได้แบบเนียนๆ โค้งอาร์กบนชั้นสองของตึก ตรึงเท้าผมให้ยืนพิจารณาอยู่เนิ่นนาน ฉลุไม้เหนือกรอบประตู กับภาพปูนปั้นลายก้านขด บอกถึงฝีมืออันปราณีตของช่าง กับรสนิยมของผู้อยู่อาศัย ฝั่งตรงข้ามกันคือโรงแรมสุมิตราคาร โรงแรมแห่งแรกในกาญจนบุรี อดีตที่นี่คือแหล่งรวมผู้คน ทั้งที่เป็นผู้ผ่านทาง และผู้ติดต่อราชการ ปัจจุบันห้องแถวไม้ 5 คูหากลายเป็นร้านขายอาหารสัตว์ ส่วนข้างบนแยกห้องปล่อยให้เช่า เดินอีกไม่นานเราผ่านมาถึง "อาคารสิริโอสถ" นี่คืออาคาร 3 ชั้น หลังแรกๆบนปากแพรก สถาปัตยกรรมอันโอ่อ่าทำให้ต้องหยุดดูด้วยความสนใจเป็นพิเศษ และยิ่งทึ่งหนักไปอีก เมื่อรู้ว่า ตึกกึ่งปูนกึ่งไม้หลังนี้ก้าวผ่าสงครามโลกครั้งที่ 2 มาอย่างน่าจดจำ พ.ศ.2485 ทหารญี่ปุ่นเข้ายึดเมืองกาญจน์เพื่อสร้างทางรถไฟไปพม่า ปากแพรกคือแหล่งสินค้าที่ใกล้ค่ายทหารที่สุด ร้านค้าหลายแห่งถูกผูกขาดการค้ากับญี่ปุ่น รวมถึงร้านสิริโอสถแห่งนี้ แม้ความโหดร้ายของทหารญี่ปุ่นจะเป็นที่เลื่องชื่อ หากไม่ทำให้น้ำใจและความเอื้ออาทรของชายนาม "บุญผ่อง สิริเวชชะพันธ์" ลดน้อยลงได้ การช่วยเหลือเป็นไปในรูปของ ข้าวของสารพัดที่ถูกซุกซ่อนในเข่งผัก เงินทองที่ให้หยิบยืมโดยไม่รู้โอกาสจะได้คืน และความที่ทหารญี่ปุ่นไว้ใจให้เข้าไปส่งของได้ถึงในค่าย นายบุญผ่องจึงมีหน้าที่ส่งจดหมายลับให้กับองค์กรต่างๆ อย่างองค์การลับวี (V.MEN CLUB) หลังสงครามผ่านพ้น นายบุญผ่องย้ายมาปักหลักที่กรุงเทพ ประกอบธุรกิจรถเมล์โดยสารจากรถเกือบ 200 คันของกองทัพญี่ปุ่นที่เหลือจากสงคราม ซึ่งฝ่ายสัมพันธมิตรยกให้เป็นการตอบแทน นี่คือความซาบซึ้งใจที่มีต่อคนเล็กๆคนหนึ่งบนถนนปากแพรก ไม่รวมถึงการได้รับเครื่องราชอิสสริยาภรณ์ และยศพันโทจากกองทัพอังกฤษ จากร้านสิริโอสถ เดินต่อไปถึงร้านชวนพานิช เราแวะนั่งพูดคุยกับลุงสุรพล ตันติวานิช เจ้าของร้าน เขาชี้ชวนให้ดูตู้สินค้าไม้สักติดกับผนัง มันไม่เคยมีปัญหาให้ต้องซ่อมแซมแต่อย่างใด "บ้านตึกแต่ก่อนนั้นสร้างดี ใช้ของดี เลยทนนาน" ลุงสุรพลว่าอย่างนั้น ติดกันคือร้านมาโนชราดิโอ ที่เจ้าของร้านเป็นญาติกับลุงสุรพล ซึ่งต่อมาได้เป็นสมาชิกสภาจังหวัด เมื่อก่อนใครอยากทันสมัยก็ต้องมาที่นี่ แต่วันนี้ที่ห้างสรรพสินค้าใหญ่โตคืบคลานมาเยือน คงไม่มีใครถวิลหาร้านค้าที่มีสัมพันธภาพระหว่างคนซื้อคนขายแบบนี้อีกแล้วกระมัง เราเลาะผ่านความคึกคักของปากแพรกจนมาถึงสี่แยกเล็กๆ ซ้ายมือไปลงแม่น้ำ ขวามือเป็นวันเวย์ มองเห็นตึกแถวที่สร้างโดยตระกูลตันติวานิชยาวเหยียด เดินต่อไปจนถึงโรงแรมกาญจนบุรีอันคร่ำเก่า แต่ตึก3 ชั้นที่สร้างจากปูนพอร์ตแลนด์ทั้งหลัง ยังคงความขรึมขลังไม่ต่างจากวันวาน ฟากตรงข้ามคือบ้านฮั้วฮง บ้านครึ่งตึกครึ่งไม้2 ชั้นสวยเนี้ยบ บ่งบอกว่าผู้ต่อยอดดูแลให้ความใส่ใจบ้านหลังนี้เพียงใด เพราะเวลาจำกัด เราเลยไม่อาจแวะพักที่ใดได้อีก รีบรุดฝีเท้าไปจนเห็นวัดเทวสังฆาราม หรือวัดเหนือ อยู่ไม่ไกล ห้องแถวแถบปลายๆ ปะปนกันไปทั้งเก่าคร่ำและที่ได้รับการดูแลสะอาดสอ้าน บางหลังเป็นฝีมือช่างเวียดนามโบราณ บอกการลงหลักปักฐานของคนญวนไว้ตามโค้งประตู บานเฟี้ยม ทุกส่วนโทรมทรุดซีดเก่า ราวกับจะย้ำให้เราตระหนักถึงสัจธรรมแท้จริงของคำว่าเวลา เมื่อมองจากวัดเหนือย้อนกลับมายังปากแพรก เราเห็นถนนสายหนึ่งที่เป็นตัวของตัวเองมาถึง 180กว่าปี มิได้มีเพียงอาคารบ้านเรือนที่ล่วงผ่านคืนวันอันยายนาน แต่ยังมีแววตาอีกหลายคู่ที่ก้าวผ่านเวลานั้นมาพร้อมกัน และพร้อมจะมองย้อนเข้าไปในชีวิตที่ผ่านพ้นมาอย่างปีติสุข ไม่ว่าเรื่องราวนั้นจะดำเนินไป หรือจบลงเช่นใดก็ตาม ขอบคุณรูปภาพจากเว็บไซต์เทศบาลกาญจนบุรี และเพจอนุสารอสท.มาไว้ ณ ที่นี้ครับ